İnanamıyorum, kuş sütü diye bir şey gerçekten varmış! Bugün bambaşka bir konuda yazmayı düşünürken Atlas Obscura sağ olsun, okuduğum bir makale ile yine ufkumu açtı. Ben de konuyu biraz daha derin araştırıp size bundan bahsetmeye karar verdim.
Aslında, böyle bir bilgiyi bunca zaman nasıl kaçırdığıma şahsen hayret ettim. Sütün sadece “memeli hayvanlar”da bulunduğunu zannederken, öğrendim ki; 3 kuş türü, civcivlerini beslemek için yağlı, amino asitlerce zengin, antioksidan özellikte ve bağışıklığı arttıran bir “süt” salgılıyormuş.
Aklıma gelen soruları bir bir araştırdım, eminim siz de içinizden aynılarını sormuşsunuzdur. Buyurun burada hazır merak edilmişi var.
Kuş sütü nasıl üretilir?
Kuş sütü, kuşların sindirim sisteminin üst kısmındaki özofagustan (yemek borusu) üretilen bir salgıdır.
Neyse ki civcivlerin bu salgıya ulaşmak için ebeveyn kuşların bağrını parçalamasına gerek yok (çünkü gözümün önüne korkunç görüntüler gelmişti).
Besleyici salgı (süt), kanallar vasıtasıyla kuşlarda cilt yüzeyine çıkar. Bu salgının üretilmesi için kuşların memelilerde olduğu gibi dişi olması şartı da bulunmaz, erkek kuşlar da yavrularını sütleriyle besleyebilir. Aynı memelilerde olduğu gibi, süt üretimi prolaktin hormonu ile kontrol edilir.
Kuş sütü ne renktir?
Kuş sütü memelilerdekinin aksine kalsiyum ve karbonhidratlar içermez. Sarımsı, bej ya da gri renklerde olabilir. Evde yapılan lor peyniri tanecikleri gibi katılaşmış, yapışkan, ufalanan bir maddedir.
Lütfen eşeğin sütünü bile kozmetikte kullanmaya kalkan insanoğlu, kuş sütünün de kapsülünü yapmaya falan kalmasın. Zaten eşek sütlü sabun ve kremleri her gördüğümde “yok artık eşşeğin sütü!” diye söyleniyorum 😉
Hangi kuşlar süt üretir?
1- Güvercinler:
Hem erkek hem de dişi güvercinler, yavrularını süt ile beslerler. Güvercin sütü, insan ve inek sütünden çok daha fazla yağ ve protein içerir ve gerçekten çok besleyicidir. Ayrıca kent pisliği içinde yaşayan ve bağışıklık sistemi çok güçlü olması gereken güvercinlerin sütleri, ciddi biçimde bağışıklığı arttıran aminoasitler ile doludur.
Bu noktada, maalesef, yukarıda bahsettiğim “umarım insanoğlu kuşların sütlerinden yararlanmayı düşünecek kadar vahşileşmez” dileğime tokat gibi gelen bir cevaba rastlıyorum: bilim insanları, güvercinlerde süt üretimini sağlayan genleri izole edip çiftlik kuşlarına adapte etme, yani başka kuşlardan aktaracakları genlerle tavuklara süt salgılatıp bunu insanlara takviye gıda olarak verme üzerine çalışmalar içindeymiş.
Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz, ben genetik eğitimi aldığım sıralarda dahiyane fikir olarak gördüğüm bu tip şeyleri yaş kemale erdiğinden beri kolay kolay kabul edemiyorum.
Güvercinler gibi tohum yiyen pek çok kuşun civcivlerinin, böceklerle beslendiği düşünülürse, güvercinlerin civcivlerini 2 hafta kadar bir süre süt ile beslemeleri çok ilginç.
Ebeveyn güvercinler, yavruları yumurtadan çıkmadan bir kaç gün önce yemek yemeyi bırakırlar böylece sütlerinde bebeklerin sindiremeyeceği tohum ve benzeri parçalar kalmaz. Bebekler iki gün boyunca sadece süt ile beslenir. Daha sonra ebeveynler yemlenmeye başlar ve yavrular da yavaş yavaş sütün içerisinde aldıkları sert gıdaları sindirmeye alışır.
2- Flamingolar:
Flamingoların sütü, güvercin sütünden çok daha fazla yağ ve çok daha az protein içerir. İlginç bir şekilde; bu süt, mikroskop altında incelendiğinde, süt bezlerinin yüzeyinden göç eden bol miktarda kırmızı ve beyaz kan hücresi içerdiği görülmüştür. Yavru flamingolar yaklaşık iki ay boyunca sadece bu sütle beslenirken, daha sonra yiyecek aramada kullanacakları özel filtreli besleme aparatları gelişir. Özel filtreli beslenme aparatı dediğimiz şey aslında gagalarıdır.
Flamingo gagalarının ilginç şekli, türbinle ilgili araştırmalar yapan mühendislere de ilham vermiştir. Gagalarını ters bir şekilde kullanan flamingolar için, kuşlar arasında en kompleks gagaya sahip tür denilebilir. Beslenme pozisyonlarından dolayı suya önce üst gagaları değer. Gagaları suya değdikten sonra, dilleri, gaganın içini su dolduran bir pompa gibi çalışır. Sonrasında ise gagalar suyu filtreler ve besinleri alır.
Gagaları gelişmiş ve sütten kesilmiş flamingolar genelde algleri, küçük eklembacaklıları (karides v.b.) ve bazı balıkları yiyerek beslenir.
3- İmparator penguenler:
Penguen familyasının bu en büyük türünde sütü sadece erkek bireyler üretir. Yavrular yumurtadan çıktıktan sonra denize avlanmaya giden anne dönene kadar; erkek birey yavruları ürettiği süt ile besler. Bu besleme yalnızca bir kaç gün sürer ve dişiler avdan döndükten sonra erkekle birlikte dönüşümlü olarak avlanmaya ve bebekleri avladıkları balıklarla beslemeye başlarlar.
Kuş sütü ile ilgili yerleşik yanlışlar:
Antik Yunanistan’da M.Ö. 414’te , oyun yazarı Aristophanes, The Birds / Kuşlar adlı fantastik komediyi Dionisos adına düzenlenen şenlikte ilk kez sergileyip diğer tiyatro oyunları arasında ikincilik ödülü aldığından beri, “kuş sütü”, olağanüstü nadir bulunan öğeleri ifade etmektedir. Oyuna göre, yeryüzünde her şeye sahip olan biri, yalnızca kuş sütünü isteyebilir, çünkü dönemin bilgilerine göre, kuş sütü yoktur.
Dilimizde de kuş sütü diye bir şeyin olmadığına dayanılarak, çok çeşit barındıran zengin sofralar için “her şey var, yok diye bir şey yok” anlamına gelen “bir tek kuş sütü eksik” tabiri kullanılır. Kuşların da sütü olduğu bilindikten sonra, ev sahibini eleştirmek/beğenmemek gibi anlamlara gelebilecek bu söz, gelecekte kuş sütü insanlarca yaygın kullanılmaya başlanırsa tamamen tarihe gömülebilir.
Diğer yanlış kullanımı da Atlas Obscura’nın da konu ettiği üzere; Polonya’da üretilen bir tür çikolata kaplı kremsi marsmallowun Lehçe’de (Polonya dili) tam olarak “kuş sütü” anlamına gelen adı olan “Ptasie Mleczko”dur. İlk kez 1936’da E. Wedel şekerleme şirketinin Aristophanes’in oyunundaki “dünyada olmayan şey”den esinlenerek bulduğu bu isim, eşi benzeri olmayan bir tatlı ürettiklerini anlatmak için seçilmiştir. Ptasie Mleczko adlı ve daha sonra farklı firmalarca da üretilen bu atıştırmalık ürün o kadar meşhurdur ki, Avrupa’da pek çok ülkede satıldığı gibi, Polonya’da Erasmus yapan gençlerimiz de döndükten sonra yıllarca bu tadı sayıklar. Şimdi içinde kuş sütü olduğunu ima eden adıyla bu çikolatadan bir ısırık almak düşüncesi iğrenç gelse de, Polonya’ya gittiğimizde biz de denemiştik. Belki bazı kuşların süt ürettiği yaygın bir bilgi haline gelince, isim değişikliğine gitmek zorunda kalabilirler.
Son olarak şunu da söyleyeyim eksik kalmasın, bence bildiğimiz Çokomel, Ptasie Mleczko’dan çok daha güzel bir üründür.
